Nowoczesna medycyna to, oprócz ważnego czynnika ludzkiego, również aparatura medyczna oraz najnowsze technologie, odkryte w ostatnich kilkunastu, kilkudziesięciu latach, charakteryzujące się dużą szczegółowością wyników. Spośród tych najskuteczniejszych należy wymień dwie metody pokrewne, czyli tomografię komputerową oraz pozytonową tomografię emisyjną, obie wywodzące się z klasycznego badania rentgenowskiego oraz niepowiązany z nimi rezonans magnetyczny.

Mamy to szczęście, jako ludzie żyjący w pierwszej połowie XXI wieku, że korzystamy z technologii niegdyś niedostępnych, które znacznie ułatwiają diagnostykę medyczną, w tym badanie wnętrza ludzkiego organizmu bez konieczności przeprowadzania operacji, natomiast w sytuacji, kiedy operacja jest niezbędna, że dysponujemy metodami szczegółowego określenia obszaru, który należy zoperować.

Tomografia komputerowa (ang. skrót CT, polski – TK) to metoda umożliwiająca uzyskanie przekrojów badanego organu, tkanek i struktur. Pierwszy tomograf zbudował brytyjski inżynier elektronik Godfrey Newbold Hounsfield, za co otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny w 1979 roku. Pierwsze badanie wykonano w 1971 w Atkinson Morley Hospital w Londynie, natomiast urządzenia zaczęto produkować masowo w 1973 roku. Źródłem promieniowania w urządzeniu jest obracająca się wokół pacjenta lampa rentgenowska, która emituje wiązkę. Pierwsze tomografy dysponowały dużo mniejszą rozdzielczością, wynoszącą jeden centymetr, na którego zbadanie potrzebowały pięciu minut. Obecnie rozdzielczość wynosi 1 milimetr, natomiast czas zbadania tego obszaru wynosi zaledwie sekundę, co wskazuje na ogromny przełom, który dokonał się od lat 70-tych XX wieku. Stosując metodę tomograficzną otrzymujemy przekroje badanego organu, za pomocą złożenia projekcji wykonanych z różnych kierunków, dzięki czemu uzyskujemy dużą szczegółowość otrzymanych obrazów.

Procedura przygotowania się przez pacjenta do badania jest stosunkowo prosta – o konkretnych wytycznych każdorazowo informuje lekarz zlecający tomografię, bądź rejestracja w momencie zapisu na wybrany termin. W przypadku konieczności podania kontrastu należy być na czczo. Podanie kontrastu polega na założeniu przez pielęgniarkę kaniuli dożylnej, zwanej potocznie wenflonem, za pomocą której podawany jest preparat. Jedynym dyskomfortem dla pacjenta może być odczucie rozpływającego się w ciele ciepła (którego natężenie zależy od rodzaju badania i ilości podanego kontrastu) oraz wrażenie parcia na pęcherz. Jednak objawy te trwają dość krótko i z reguły nie stanowią większej niedogodności. Samo badanie nie trwa długo, zwykle od kilku do kilkudziesięciu minut, a obrotowy pierścień tomografu, stanowiący źródło promieniowania jonizującego, w którym pacjenci są umieszczani, jest stosunkowo wąski, więc dla większości osób nie powinno to stanowić przyczyny dyskomfortu. Jedynie osoby z silną postacią klaustrofobii mogą odczuwać lęk, dlatego pytanie dotyczące ewentualnej fobii przed zamkniętymi przestrzeniami zawsze jest zadawane przed wykonaniem badania.

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) to metoda polegająca na rejestracji promieniowania powstającego podczas anihilacji pozytonów, czyli antycząstek elektronów, których źródłem jest podana pacjentowi dożylnie substancja promieniotwórcza, najczęściej jest to izotop fluoru F18. Czynnik podawany jest za pomocą wenflonu na ok. 60 minut przed badaniem, przy czym od momentu podania izotopu pacjent przebywa w oddzielnym pomieszczeniu, ze względu na emitowane promieniowanie, mogące stanowić zagrożenie dla otoczenia. Szybkość wchłaniania glukozy przez prawidłowe oraz patologicznie zmienione tkanki, uwidoczniona w trakcie przyswajania izotopu przez organizm, pozwala na szczegółowe rozpoznanie ognisk chorobowych (dokładniejsze niż podczas zastosowania tomografii komputerowej). W przypadku tej techniki środek kontrastowy podawany jest doustnie, w postaci substancji rozpuszczonej w litrze wody niegazowanej. Metoda ma jednak ograniczenia wynikające ze szkodliwego wpływu promieniowania na młode organizmy. Dlatego nie powinno się jej stosować u kobiet w ciąży, karmiących oraz dzieci do 16. roku życia. Dlatego również po badaniu należy unikać kontaktu z osobami z grupy ryzyka przez 12 godzin od momentu zastosowania izotopu. Badanie wygląda podobnie jak w przypadku wcześniej omówionej tomografii, trwa stosunkowo krótko i jedynie większą niedogodność mogą odczuwać chorujący na klaustrofobię.

Omówione wyżej metody diagnostyczne należą do rodziny badań rentgenowskich, chociaż bardzo zaawansowanych technologicznie. Innym rodzajem badania obrazowego, równie nowoczesnego, ale o odmiennym charakterze, jest rezonans magnetyczny (MRI/RM), bazujący na zjawisku magnetycznego rezonansu jądrowego. Ponieważ obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego nie wymaga użycia potencjalnie szkodliwego promieniowania X, jest to metoda bezpieczniejsza, którą można stosować znacznie częściej. Badanie MRI jest szczególnie przydatne do wykrywania zmian chorobowych w tkankach, zwłaszcza zasłoniętych kośćmi, czyli m.in. mózgu, mięśni oraz serca. Przed badaniem w rezonansie (z zewnątrz podobnym do tomografu i PET-u) pacjent musi zdjąć wszystkie przedmioty metalowe, nawet usuwalne protezy dentystyczne, ze względu na niebezpieczeństwo zafałszowania wyniku. Ponieważ pole magnetyczne wytwarzane przez rezonans może uszkodzić i rozmagnetyzować urządzenia, należy przed badaniem zostawić telefon komórkowy, zegarek, aparat słuchowy oraz karty magnetyczne.

Wszystkie omówione rodzaje badań wysokoobrazowych są bezpieczne dla pacjentów, oczywiście pod warunkiem zachowania wskazanych środków bezpieczeństwa. Stanowią również niezastąpioną pomoc w diagnostyce medycznej, w tym różnego rodzaju nowotworów oraz pozostałych chorób cywilizacyjnych.

Anita Karykowska
Public Relations, SPZZLO Warszawa-Żoliborz