XIX wiek, który wg historyków zakończył się dopiero wraz z wybuchem I wojny światowej, to okres niezwykłego w dziejach ludzkości przyspieszenia technologicznego oraz zmian społecznych, jednakże sytuacja kobiet dalej była zbliżona do wieków poprzednich. Nie miały prawa wyborczego, możliwości studiowania na większości uczelni oraz zależały od mężczyzn – ojców, braci i mężów. Ograniczenia dotyczyły również studiów medycznych oraz praktykowania zawodu lekarza.

I jednocześnie pierwsza angielska lekarka to Elizabeth Garrett Anderson, która swoją edukację zaczęła od nauki prywatnej, gdyż żadna z wyższych uczelni nie przyjęła jej aplikacji na studia. Rozpoczęła więc prywatne studia w zakresie anatomii w London Hospital. Udało jej się dostać do Towarzystwa Aptekarskiego oraz uzyskała prawo do prowadzenia praktyki lekarskiej. Następnie pracowała w St. Mary's Dispensary, instytucji zapewniającej opiekę medyczną kobietom w trudnej sytuacji życiowej. Jednak nadal nie posiadała formalnego wykształcenia i nie miała na nie żadnych szans w rodzimym kraju. Z czasem udało jej się dostać na studia zagraniczne w Uniwersytecie Paryskim, w którym studiowała zaocznie, pracując cały czas w Wielkiej Brytanii. Jako temat swojej pracy doktorskiej wybrała migrenę, ponieważ zajmując się tym zagadnieniem nie potrzebowała przeprowadzać sekcji zwłok, na które nie otrzymała w Anglii zgody. Tytuł doktora medycyny uzyskała w 1870 roku. Następnie podjęła pracę w New Hospital for Women, w który przekształcił się St. Mary's Dispensary, a w 1874 roku współorganizowała uruchomienie London School of Medicine for Women, czyli pierwszej angielskiej szkoły medycznej dla kobiet. 9 listopada 1908 roku została wybrana na burmistrza Aldeburgh w hrabstwie Suffolk. Elizabeth Anderson działała również na rzecz praw kobiet w ruchu sufrażystek. Zmarła w 1917 roku i została pochowana w Aldeburgh.

Jedną z pierwszych hiszpańskich medyczek była urodzona w połowie XIX wieku w Barcelonie Dolores Aleu Riera, która wstąpiła do szkoły medycznej w wieku 17 lat. Ministerstwo Edukacji odmówiło jej wniosku o przystąpienie do egzaminów licencyjnych oraz uzyskania tytułu lekarza. Jednakże po pokonaniu licznych trudności w 1882 roku uzyskała dyplom z oceną doskonałą. Kilka miesięcy później Dolores przedstawiła pracę doktorską, w której dodatkowo zawarła apel o społeczno-polityczne równouprawnienie kobiet. Apelowała również o seksualną emancypację kobiet, postrzeganych jedynie w roli żon i matek. Specjalizowała się w ginekologii oraz pediatrii, prowadząc praktykę lekarską w Barcelonie. Pracowała również jako nauczycielka higieny domowej. Zmarła w wieku 56 lat, po ciężkiej depresji spowodowanej śmiercią syna na gruźlicę. W tym samym okresie doktorat z medycyny uzyskała druga Hiszpanka Martina Castells Ballespí, która m.in. promowała korzystny wpływ wychowania fizycznego na zdrowie człowieka.

Z kolei pierwszą kobietą lekarzem po drugiej stronie Atlantyku została Elizabeth Blackwell, walcząca równocześnie o prawa kobiet oraz zniesienie niewolnictwa. Co prawda, urodziła się w Anglii w rodzinie właściciela cukrowni, jednak w 1832 roku wraz z rodziną przeniosła się do Nowego Jorku. Z myślą o podjęciu studiów medycznych wynajęła mieszkanie w domu miejscowego lekarza i samodzielnie uczyła się medycyny, korzystając z domowej biblioteki właściciela domu. Starała się o przyjęcie na studia w wielu uczelniach medycznych, jednak odmawiano jej ze względu na płeć. Ostatecznie udało jej się dostać do uniwersytetu w Genewie (stan Nowy Jork), podobno na skutek pewnego nieporozumienia. Władze uczelni uzależniły jej przyjęcie od zgody pozostałych studentów, którzy zagłosowali za jej kandydaturą, ponieważ uznali głosowanie za żart. Niestety po rozpoczęciu studiów spotkała się z ostracyzmem społecznym ze strony kolegów oraz mieszkańców Genewy, w wyniku którego unikała jakichkolwiek kontaktów towarzyskich. Pomimo niesprzyjających okoliczności w 1848 roku zdała egzamin doktorski, a 11 stycznia 1849 roku przyznano jej jako pierwszej kobiecie w Stanach Zjednoczonych tytuł doktora medycyny, który uzyskała z pierwszą lokatą. Po zakończeniu studiów wyjechała na krótko do Paryża, następnie wróciła do USA, jednak rywalizujący z nią koledzy po fachu bardzo utrudniali jej pracę zawodową. Sytuacja się poprawiła, kiedy dwóch najbardziej znanych lekarzy zaczęło ją zapraszać na konsylia. W Nowym Jorku założyła szpital kliniczny, w którym zatrudniła m.in. swoją siostrę Emily Blackwell oraz urodzoną w Niemczech lekarkę polskiego pochodzenia Marię E. Zakrzewską. Napisała również poradnik dla studentek medycyny. W 1869 roku wróciła do Wielkiej Brytanii, gdzie wspólnie z Florence Nightingale otworzyła Women’s Medical College.

Jednak najsłynniejszą dziewiętnastowieczną przedstawicielką świata medycyny była Florence Nightingale - angielska pielęgniarka, działaczka społeczna i publicystka, powszechnie uznawana za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa. Urodzona w bogatej arystokratycznej rodzinie, w młodości mieszkała w Londynie, wakacje spędzając w wiejskiej posiadłości w Hampshire. W dwudziestym czwartym roku życia postanowiła poświęcić się pielęgniarstwu, chociaż w tamtych czasach „siostrami” zostawały z reguły przedstawicielki niskich warstw społecznych. W 1853 roku przyjęła stanowisko przełożonej w Zakładzie Opieki dla Chorych Dam w Londynie. Zajęła się również edukacją, szkoląc pielęgniarki oraz dając, swoją postawą życiową, przykład kobietom z wyższych sfer. W czasie wojny krymskiej zorganizowała opiekę nad rannymi żołnierzami brytyjskimi, których wielu zawdzięczało jej życie. Jako przełożona zespołu trzydziestu ośmiu angielskich pielęgniarek w szpitalu w Stambule poprawiła fatalny stan sanitarny brytyjskich szpitali polowych. Podczas swojej pracy odkryła, że ranni żołnierze umierają również w wyniku szoku pourazowego oraz chorób zakaźnych, z którymi walka w owym czasie była skazana na niepowodzenie, co bardzo ją zasmuciło. Żołnierze nazwali ją „damą z lampą” lub „aniołem Krymu” ze względu na jej zaangażowanie, empatię oraz szacunek dla nich. Dzięki swoim dokonaniom została nominowana na stanowisko eksperta Armii Brytyjskiej ds. wojskowej służby pielęgniarskiej. W 1860 roku założyła przy londyńskim Szpitalu św. Tomasza pierwszą szkołę pielęgniarstwa The Nightingale Training School. W 1907 roku przyznano jej jako pierwszej kobiecie Order Zasługi, natomiast po jej śmierci wzniesiono ku jej czci pomnik na placu Waterloo w Londynie. W 1912 roku Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża ustanowił Medal Florence Nightingale, przyznawany zasłużonym pielęgniarkom z całego świata.

Pielęgniarki oraz lekarki z belle époque to znakomity przykład dużej odwagi, przeciwstawiania się panującym powszechnie stereotypom oraz determinacji w dążeniu do celu. Były wśród nich również Polki, o czym przeczytamy w 3. części cyklu „Kobiety medycyny”.

Anita Karykowska
Public Relations, SPZZLO Warszawa-Żoliborz